Günümüzde yalnızca reklam filmlerinde veya eski filmlerde rastladığımız uçan hava gemileri ya da diğer adıyla zeplinler bir dönem oldukça popülerdi. Özellikle 1900’lü yılların başlarında gökyüzünde dolaşan birçok zeplin vardı ve ulaşımın büyük bir kısmı bu zeplinlerle sağlanıyordu. Peki neden artık yok? Hadi trajik bir hikâyeye beraber bakalım!
Zeplin Nedir?
Zeplinler, motorları bulunan ve havada yönlendirme yapılabilmesi için dümenlere sahip olan, uçan bir ulaşım aracıdır. Ya da ulaşım aracıydı diyebiliriz. Alman mucit Kont Ferdinand von Zeppelin tarafından tasarlanmış ve adını buradan almıştır. 1852 yılında içi hidrojen dolu bir torbaya buhar makinesi takılarak başarılı bir şekilde havalandığı gözlemlenmiş ve bu sistem geliştirilerek 1900 yılında ilk zeplin ortaya çıkmıştır.
İlk başarısı üzerine her geçen gün daha da yenileri üretilerek oldukça hızlı ünlenmiştir zeplin. Hatta özellikle Alman Savaş Bakanlığı zeplin üretimini desteklemiş ve 1. Dünya Savaşı sırasında Paris ve Londra’yı bu zeplinler aracılığıyla bombalamıştır. Özellikle bir Alman Zeplini vardır ki uzun yıllar yük ve yolcu taşıması amacıyla kullanılmıştır: Hindenburg.
Zeplin Dünyasının Titanik’i: Hindenburg
Herkesi kendine hayran bırakan bu zeplin modeli bugüne kadar yapılmış en büyük hava taşıtlarından biri olarak geçmektedir. O zamana kadar yapılmış en büyük sert zeplin unvanı da verilen Hindenburg, adını 1925-1934 yılları arasında Almanya Cumhurbaşkanlığı yapmış olan Mareşal Paul von Hindenburg’dan almıştır. Almanya – ABD arasında gidip gelebilen bu zeplin, Kuzey Atlantik’i bile geçebiliyordu.
Hindenburg, dünyanın ilk havayolu şirketinin son yolcu uçağıydı. Hatta baş görevlisi tarihteki ilk uçuş görevlisiydi. O dönemde, Atlantik’i geçmenin en hızlı yoluydu. Zeplinin içi oldukça lüks tasarlanmıştı. Yolcular zarif bir yemek salonunda yemek yiyebiliyor, modern bir salonda piyano dinleyebiliyor, konforlu kamaralarda uyuyor ve hatta geminin sigara içme odasında bir sigara veya puro dahi içebiliyorlardı.
30 yıldan daha uzun bir süre boyunca, ticari amaçlı yolcu seyahati gerçekleşmişti. Bu da, on binlerce yolcunun uçtuğu, bir milyon milin üzerinde, iki binden fazla uçuş anlamına gelmekteydi. Bu yolculuklarda tek bir yaralanma durumu dahi olmamıştı fakat tarih sahnesinden zeplini tamamen çıkaracak o olay yalnızca yarım dakika sürmüştü.
Hindenburg Felaketi
6 Mayıs 1937’de Hindenburg zeplininin içinde mürettebat ve yolcularla beraber 97 kişi vardı. Transatlantik geçişini tamamlayıp Lakehurst, New Jersey’e inmek üzere olan uçan gemi, bir anda alev aldı ve tamamen yok oldu.
Uçan gemi, yaklaşık olarak 7 milyon fit küp (198 bin 218 metre küp) hidrojenle doluydu. Neredeyse 80 yıllık araştırma ve bilimsel testler, Alman ve Amerikan kaza araştırmaları, 1937’deki Hindenburg felaketinin, sızan hidrojeni ateşleyen bir elektrostatik boşalmadan (yani bir kıvılcımdan) kaynaklandığını öngörüyor.
Diğer bir deyişle, balonda bulunan hidrojen gazı bir sebepten sızdı ve ufak bir kıvılcımla tüm gemi kül oldu. Yangın gerçekten o kadar hızlı yayıldı ki, gemiyi bir dakikadan daha kısa sürede tüketti. Bu yüzden, hayatta kalmak, büyük ölçüde, yangın çıktığında kişinin nerede olduğu meselesiydi.
Neden Hidrojen Kullandılar?
Uçan bir balon elde etmek istiyorsak bunun için havadan daha hafif gazlara ihtiyacımız vardır. Periyodik tabloya baktığımızda bir element bize göz kırpar: Hidrojen. Periyodik tablo apartmanının en üst solunda oturan 1 numaralı element odur. Bu, aynı zamanda onun en zayıf (kütlece) element olduğunu gösterir. Yani havadan çok daha hafiftir. Bir şeyin kendiliğinden uçması için gerekli olan ön şartı sağlamıştır. Fakat, hidrojenin büyük bir sıkıntısı vardır. Aşırı yanıcıdır ve en ufak bir kıvılcım bile alev almasına ve patlamasına neden olur. Hindenburg felaketinde de işte bu trajik durumu gözlemleriz.
Periyodik tablodaki diğer aday isim ise helyumdur. Şu anda sokaklarda gördüğümüz, çoğunlukla çocukların oynadığı uçan balonların içinde bulunan gaz helyum gazıdır. Soygaz olan helyum hiçbir maddeyle tepkimeye girmediği için tamamen zararsızdır. Yani zeplinin içinde helyum olsaydı bu patlama yaşanmazdı diyebiliriz. O dönemde de hidrojenin patlayıcı olduğu biliniyordu. Hatta zeplin helyum kullanılmak üzere tasarlanmıştı. Fakat, Amerika Birleşik Devletleri’nin Nazi Almanya’sına karşı ihracat kısıtlamaları nedeniyle helyuma erişim pek kolay değildi. Özellikle kocaman bir zeplini dolduracak kadar helyum bulmak neredeyse imkansızdı. Bu yüzden, Hindenburg oldukça yanıcı hidrojenle doldurulmuştu. Helyum günümüzde de pahalı sayılabilecek bir gaz. Bu yüzden hidrojen yerine helyum kullanılma imkânı olsa dahi, maddi sebeplerden ve diğer risklerden dolayı zeplinlerin üretimi tercih edilmemekte.
Zeplin Çağını Bitiren Söz: Oh the humanity! (Ah insanlık!)
Gemide bulunan 97 kişiden 36’sı bu patlama sırasında hayatını kaybetti. Diğer insanların hayatta kalmasında saniyelerin hatta saliselerin önemi vardı. Zeplin inmek üzere olduğu için birkaç kişi atlamayı tercih etti ve hayatta kaldı. Bazı şanslı yolcular da zeplin yere çarpar çarpmaz kaçarak canlarını kurtardılar.
Hindenburg felaketi bu gemi türü için bir ilkti. Ama zeplin kazaları listesindeki ilk kaza değildi. Hatta en büyük ve ölümcül kaza da değildi. Örneğin, ABD Donanması’na ait USS Akron isimli zeplinin 1933’deki kazası tarihin en ölümcül kazası olarak kabul edilir ve 73 kişi hayatını kaybetmiştir. Benzer şekilde İngiliz R-101 zeplininin 1930’daki kazası sonucunda da 48 kişi vefat etmiştir. Ama bunların hiçbiri Hindenburg kadar insanlığı etkilememiştir. Bunun en önemli sebebi ise bu kazanın canlı yayında, dünyanın dört bir yanındaki milyonlarca insan tarafından izlenirken gerçekleşmesiydi. O cehennem anını canlı olarak aktaran, dünyanın en etkileyici anlarından biri olarak görülen Herbert Morrison’un ağlamaklı sesi hala kulaklardadır: Oh the humanity! (Ah insanlık!)
Dilerseniz bu üzücü canlı yayını bu link aracılığıyla izleyebilirsiniz:
Kaynakça ve İleri Okuma
Encyclopædia Britannica, inc. (2023, January 13). Hindenburg. Encyclopædia Britannica. Retrieved January 31, 2023, from https://www.britannica.com/topic/Hindenburg
The Hindenburg disaster. Airships.net. (n.d.). Retrieved January 31, 2023, from https://www.airships.net/hindenburg/disaster/
Oh the humanity! Herbert Morrison and the Hindenburg. Airships.net. (n.d.). Retrieved January 31, 2023, from https://www.airships.net/hindenburg/disaster/oh-the-humanity-herbert-morrison-and-the-hindenburg/
Wikimedia Foundation. (2022, December 18). List of airship accidents. Wikipedia. Retrieved January 31, 2023, from https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_airship_accidents
Wikimedia Foundation. (2023, January 30). Hindenburg disaster. Wikipedia. Retrieved January 31, 2023, from https://en.wikipedia.org/wiki/Hindenburg_disaster
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
