Paşaların Kavgası

Hepimizin bildiği gibi bugün içinde yaşadığımız cumhuriyet, Mustafa Kemal Atatürk tarafından kuruldu. Tabii bu yolda Atatürk tek başına değildi. Yanında onu takip edenler ve tıpkı onun gibi vatan sevdalısı olan yakın dostları vardı. Bu dostları İsmet İnönü, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay ve Kazım Karabekir’di. Tabii Kılıç Ali ve Salih Bozok gibi isimleri de unutmamak gerekir. Yine de bu yazıda yoğunlaşacaklarımız bu iki isim olmayacaktır.

Mustafa Kemal Atatürk, eşsiz bir zihindi. Yapılamaz denilen birçok işi yaptı. Önce Türk topraklarını işgal eden kuvvetleri yendi ardından da toplumun tüm eski yapısını değiştirerek yeni bir devlet kurdu. Bunları yaparken de az önce ismini andığımız isimlerin yardımını aldı. Kurtuluş Savaşı sırasında o isimlerin tamamı cephelerde görev aldı ve Atatürk ile benzer fikirleri paylaştı. Kurtuluş mücadelesi için hepsinin önemi oldukça büyüktür. Öyle ki, Atatürk bu mücadeleye giriştiğinde İstanbul Hükûmeti onun yakalanması için Kazım Karabekir’i görevlendirmiştir fakat Kazım Karabekir bu görevi reddetmiş ve tüm ordularını Mustafa Kemal’in hizmetine vermiştir. Pek çoğuna göre bu Kurtuluş Savaşı’nı başlatan hamledir. Kalan isimlerden Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy ve Rauf Orbay ise Mustafa Kemal’in gençlik arkadaşlarıdır. Onlar da son derece önem taşıyan görevler üstlenmişlerdir. Atatürk onlara büyük önem vermiştir. Bu isimler içinden en öne çıkanı da Mustafa Kemal için Ali Fuat’tır. Onunla olan paylaşımları askerî lisenin ilk günlerinden gelmektedir. Tamamı 1880’lerde doğan bu ekibin dostluğu ve becerileri bugün bize cumhuriyeti getirmiştir. Kurtuluş Savaşı tamamen bitene kadar da dostlukları güçlenmeye devam etmiştir.

 

Gidişattan ve yazının başlığından da anlayacağınız üzere bu dostluklar Kurtuluş Savaşı sonrası hızla bozuldu. O ana kadar Atatürk ile paşalar tam bir uyum içindeydi. Cumhuriyet meselesine ve halifeliğe karşı Mustafa Kemal’in gösterdiği tavra karşı yer yer çekinceleri olsa da, bu yolu onunla yürümeyi kabul etmişlerdi. Yine de savaş sonrası Mustafa Kemal, daha hızlı hareket edebilmek için yol haritasını onlarla konuşmamıştı ve o grubun dışından bazı isimleri önemli rollere getirmişti. Bu isimlerden en önemlisi de İsmet İnönü’ydü. Rauf Orbay yerine İnönü’nün Lozan’a gönderilmesini emreden Atatürk, paşalara göre yanlış yapmıştı. Onlar, Atatürk’ün yeni isimleri üst konumlara getirmesi ve onları kararlara dahil etmemesini bir hakaret ve diktatörlük örneği olarak gördüler. Atatürk, halifeliğin kaldırılmasını onlarla konuşmamıştı. Bu durum paşalar için son nokta olmuştu. Atatürk ise Nutuk’ta, paşalara danışmamasının sebebini onların da bu konuda hemfikir olduklarını bilmesi olarak gösterdi.

İngilizlerin savaştan sonra Türkiye Cumhuriyeti’ne ültimatom verdiği gün, paşaların tamamı ordudaki görevlerinden istifa ederek meclise girdiler. Atatürk buna çok kızdı. Kişisel hırslarına yenik düşerek vatanın savunmasını ve geleceğini hiçe saydıklarını düşündü. Bu olaylar paşalarla Atatürk’ün arasını kesin bir şekilde açtı.

Öyle ki, Atatürk’ün CHP’si karşısında ilk muhalif parti olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Bu parti tamamen muhalifti. Atatürk ne derse eleştirmek üzerine bir tutum aldı. Aynı sıralarda halifelik yanlıları Atatürk’e bir suikast planladı ve en sonunda içeriden bir muhbir sayesinde Atatürk bu suikast denemesinden haberdar oldu. Bu şekilde Atatürk suikastten kurtuldu ve suikast ile ilgisi olan herkes tutuklandı. Tutuklanan kişiler arasında, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’ndan üst düzey kişiler de vardı. Bu nedenle Kazım Karabekir de tutuklandı. Ancak Atatürk, Kazım Karabekir ve diğer eski dostlarının bununla bir ilgisi olmadığına emindi. O nedenle de şikayetçi olmayarak onları serbest bıraktırdı ve zaten sonrasında gerçekten de bir alakaları olmadığı anlaşıldı.

Yine de, bu olay hem Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapanmasına neden oldu hem de paşalarla Atatürk’ün arasını daha da açtı. İsmet İnönü, Kılıç Ali, Şükrü Saraçoğlu ve Salih Bozok ile yakınlaşan Atatürk; eski dostları ile uzunca bir süre hiç görüşmedi ancak özellikle Kazım Paşa’dan hep övgüyle söz etti. Bir süre sonra Atatürk bu küslüğü bitirmek istedi ve hâlihazırda aynısını düşünen Ali Fuat ile arasını düzeltti. Ali Fuat, artık sıklıkla Atatürk ile görüşmeye başladı. Diğer paşalarla da arasını düzeltmek için uğraşan Atatürk, Ali Fuat Cebesoy aracılığıyla Kazım Karabekir hariç hepsiyle arasını düzeltti. Zaten eski dostları da yolda yaptıkları yanlışların farkındaydı. Geriye sadece Kazım Paşa kalmıştı.

Atatürk onu da dil ve tarih etkinliğine özel davetlisi olarak çağırdı ve Kazım Paşa bu daveti hevesle kabul etti. En nihayetinde, hem Atatürk hem de eski dostları birbirine sevgisini yitirmemişti. Acele kararlar kırgınlıklar yaratmıştı. Bu nedenle Kazım Paşa da davete riayet etti. O gün Atatürk ile sadece selamlaştılar. Çünkü Kazım Paşa, onunla görüşmek için yakınındakilere rica etmişti ancak bu davet Atatürk’e hiç ulaşmamıştı ve Kazım Paşa bunu anlayarak gitmek zorunda kaldı.

Sonrasında Atatürk’ün sağlığı hızla kötüleşti ve bu sıralarda en çok sarıldığı eski dostu da Ali Fuat oldu. Atatürk, Ali Fuat Paşa’da kimsede görmediği bir şey görüyordu: Geçmişini… Ali Fuat Paşa ile Atatürk’ün dostluğu çok eskiye dayanıyordu. Atatürk’ün Sofya macerasında bile yanında olan dostu ile kaderleri ve görev aldıkları yerler çok yakındı. Bu nedenle Atatürk son günlerinde geçmişi onunla yâd etti. Yine de bu görüşmeler çok uzun süremedi. Sağlığı hızla kötüleşen Atatürk kısa zaman içerisinde vefat etti.

Bu dostları ondan her zaman övgü ve saygı ile bahsetti. Görüş ayrılıkları ve yer yer olan kırıcı olaylara rağmen dostlukları bunu yendi. ‘Paşaların Kavgası’ bu şekilde yerini yeniden dostluğa bıraktı.

Atam. (2021, February 16). Kâzım Karabekir (1882-1948) – Atatürk Ansiklopedisi. Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/kazim-karabekir-1882-1948/

KARABEKİR, Kâzım, İstiklal Harbimiz, Merk Yayıncılık, İstanbul 1988.

Bize Destek Olmak İster Misiniz?

• Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.

Bağış Yapmak İstiyorum!

• Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!