Komşu Komşunun Külüne Muhtaçtır Sözündeki Kül Nedir?
Hepimizin duymuş olduğu bir atasözü vardır: Komşu komşunun külüne muhtaçtır. Birbirimize ihtiyacımız olduğunu belirtir ve komşuluğun önemini bize anlatır. Peki ama buradaki kül nedir ve neden buna muhtacız?
Komşunun Külü
Kül dediğimizde birçoğumuzun aklına sigara yandıktan sonra ortaya çıkan toz gelecektir muhtemelen. Fakat bu sözde bahsedilen kül elbette ki sigara külü değildir. Yani aklınıza, üst kattaki komşunuzun balkonda içtiği sigaradan düşen toz tanelerini toplayan başka bir komşu gelmesin. Bu durum tamamen alakasız. Burada bahsi geçen külü anlamak için birazcık geçmişe yolculuk yapmamız ve olası kimyasalları tanımamız gerekiyor.
İnsanlar uzun zaman önce bir şeyleri yakarak elde ettikleri külleri farklı amaçlarla kullanmayı öğrenmişlerdir. Bu küller sıklıkla temizlik veya cilt bakım amaçlı kullanılmıştır. Atasözünde bahsedilen komşunun muhtaç olduğu külün ne olduğu hakkında iki ihtimal düşünebiliriz: Soda Külü veya Kül Suyu. Hadi büyük büyük atalarımızın çoğunlukla temizlik amaçlı kullandığı bu maddelere yakından bakalım!
Kimya Endüstrisinin Gizli Lideri: Soda Külü
Kimya dünyasında bu madde “sodyum karbonat” olarak bilinir. “Çamaşır sodası”, “kristal soda” ve “soda külü” gibi sahne isimleri de vardır. Beş bin yıldan daha uzun süredir kullanılan bu madde oldukça mütevazıdır aslında. Günümüzde neredeyse her alanda kullanılmasına ve en yaygın 10. inorganik bileşik unvanını elinde tutmasına rağmen pek bilinmez. Adeta kimya endüstrisinin gizli lideridir.
Bugün, bu madde cam imalatından, çamaşır tozu ve lityum-ion pil üretimine kadar birçok ürünün içerisinde yer alır. Bunun yanında, yiyecek ve ilaç sanayileri için olmazsa olmaz bir katkı maddesidir.
Atalarımızın, soda külünü yüksek sodyum içeriğine sahip deniz bitkilerini yakarak ürettiği düşünülmektedir. Ayrıca, Eski Mısır’da da kuru göl yataklarından doğrudan toplanarak elde edildiği düşünülmektedir.
Kimyasal yapısı gereği temizlik için kullanımı uygun olan sodyum karbonat, gerektiğinde komşunuzdan rica edebileceğiniz bir madde olmak için güzel bir aday gibi gözüküyor.
Ayrıca, Romalılar da soda külüne oldukça benzer bir bileşik olan sodyum bikarbonatı tıbbi amaçlar ve ekmek yapımı için kullanmışlardır.
Bu atasözünde adı geçen külün, sodyum bikarbonat olma olasılığı da vardır. Bu dostumuz biraz daha popülerdir ve ortamlarda “kabartma tozu” olarak da bilinir. Birçok kullanım alanı olduğu için ve görünüş olarak soda külüne benzediği için “aday küller” listemize girer ve muhtaç olabileceğimiz bir madde sayılabilir.
Kül Suyu: NaOH veya KOH
Diğer adayımız ise kül suyu. Kül suyunun kimyasal bileşiği hakkında net bir şey söylememiz pek mümkün değil. Aslında, eski zamanları düşündüğümüzde kimyasal içeriğinin de pek önemi yok. Hem sodyum hidroksit hem de potasyum hidroksit tarihte kül suyu adıyla kullanılmıştır. İki bileşik de kimyasal özellikleri açısından birbirlerine oldukça benzerdir ve çıplak gözle ayırt etmesi pek kolay değildir.
Kül suyunun elde edilmesi sodyum karbonata göre daha kolaydır. Çoğunlukla, odun küllerinin süzdürülmesiyle üretilir. Benzer şekilde, kül suyunun da başta temizlik olmak üzere birçok kullanım amacı vardır. Bu yüzden eski zamanlarda temel bir ihtiyaç olarak görülüp komşudan istenmesi pek muhtemel gözüküyor.
Bir Çıkarım: Külkedisi Masalı ve Temizlik
Kül kelimesinin çoğunlukla temizlik amaçlı kullanıldığını öğrendiğimize göre beyin fırtınası yapıp ünlü bir masalın üzerine düşünelim. Külkedisi hikayesini hepimiz dinlemişizdir. Hikayedeki başrolümüz evin hizmetçisidir ve tüm gününü evi temizlemeye çalışarak geçirir. Günün sonunda da şöminenin hemen yanına kıvrılarak küllerin arasında uyur. Bu yüzden ona “külkedisi” olarak seslenirler.
Bu konu hakkında herhangi bir ima yoktur ama tüm gününü temizlikle geçiren evin hizmetçisini isimlendirirken özellikle “kül” kelimesinin seçilmiş olması ve bu kelimenin “komşu komşunun külüne muhtaçtır” sözündeki gibi çoğunlukla temizlik maddesi yerine kullanılması belki de bilinçli bir tercihtir. Çeviri sırasında bu durum düşünülerek “külkedisi” isminin verilip verilmediği hakkında kesin bir bilgiye ulaşmamız mümkün olmayacak muhtemelen ancak bilinçsiz bir tercih bile olsa bu durumun oldukça hoş bir tesadüf olduğunu söyleyebiliriz.
Ayrıca “Külkedisi” masalının orijinal adı olan İngilizce “Cinderella” veya Fransızca “Cendrillon” da benzer bir anlam söz konusudur. Kelimenin kökü olan “Cinder” kül anlamına gelmektedir.
Kaynakça ve İleri Okuma
Külkedisi. Masal Oku. (n.d.). Retrieved September 19, 2021, from
https://masaloku.com.tr/kul-kedisi/.
Soda Külü Nedir? Eti Soda. (2020, August 17). Retrieved September 19, 2021, from https://www.etisoda.com/soda-kulu-nedir/.
Wikimedia Foundation. (2021, February 21). Sodyum Karbonat. Wikipedia. Retrieved September 19, 2021, from
https://tr.wikipedia.org/wiki/Sodyum_karbonat.
Wikimedia Foundation. (2021, September 18). Cinderella. Wikipedia. Retrieved September 19, 2021, from
https://en.wikipedia.org/wiki/Cinderella.
Kaynak gösterilmeyen görseller, Canva Pro aracılığıyla telif hakkı ödenerek kullanılmaktadır.
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
