Bilinmeyeni Bulan İnsan: Ömer Hayyam
Öncelikle şunu baştan belirmiş olayım: Bu yazı Ömer Hayyam hakkında detaylıca yazılmış bir yazı değildir. Bu yazıda yalnızca Ömer Hayyam’ın matematiğe ve astronomiye olan katkılarından bahsedilecektir. O zaman hadi bilinmeyini bulan insanı tanıyalım.
Ömer Hayyam Kimdir?
Ömer Hayyam, bir şair, yazar, matematikçi, filozof ve astronomdur. Ömer Hayyam gibi birçok disiplinde bilgi sahibi olan kişiler hezarfen ya da polimat olarak adlandırılır.
Bu dizesinden de anlaşılır Hayyam’ın bilinmeyeni sorgulama sevdası. Rubailerinde çoğunlukla din ve Tanrı gibi bilinmeyen kavramları sorgulamıştır. En çok da bu hassas kavramları kullanarak güç elde edenlere sitem etmiştir eserlerinde. Kendi döneminin çok ilerisinde sözünü belki de en çok Ömer Hayyam hak eder. Çünkü yalnızca bir şair değil aynı zamanda çok başarılı bir matematikçidir.
Hayyam’ın Doğum Günü
Eski tarihlerde yaşamış insanların birçoğunun doğum tarihi tam olarak bilinmez. Fakat, bu durum Ömer Hayyam için geçerli değildir. Hayyam kendi doğum tarihini günü gününe hesaplamış ve 18 Mayıs 1048 olduğunu bulmuştur.
Hayyam’ın takvim konusundaki uzmanlığı yalnızca doğum gününü hesaplamasından ibaret değildir. Günümüzde kullanılan Miladi ve Hicri Takvimlerden çok daha hassas olan Celali Takvimi‘ni astronomik hesaplar yaparak hazırlamıştır Hayyam.
Bilinmeyeni Adlandırmak
Matematikte bilinmeyeni belirtmek için yaygın olarak “x” harfi kullanılır. Bu harfin kullanılma sebebi de Ömer Hayyam’a dayanır. Ömer Hayyam çok başarılı bir matematikçidir. Üçüncü dereceden bilinmeyenli denklemlerin çözümü üzerine eserler yazmıştır. Bu eserlerinde bilinmeyenleri belirtmek için Arapçada “şey” anlamına gelen “shay” kelimesini kullanmıştır. Daha sonra bu eseri İspanyolcaya çevrilmiş ve bu çeviri sırasında şey kelimesi “xay” olarak değişmiştir. Ardından kolaylık olması açısında yalnızca baş harfi kullanılmaya başlanmış ve bilinmeyen “x” harfiyle belirtilmiştir.
Pascal Üçgeni mi Hayyam Üçgeni mi?
Hayyam’ın matematiğe katkıları yalnızca denklemlerin çözümü ve “x” harfiyle sınırlı değildir. Hayyam “binom açılımı”nı kullanan ilk kişidir. Bu sayede Avrupa ülkelerinde “Pascal Üçgeni” adı verilen üçgensel binom açılımını oluşturmuştu. Biyolojiden istatistiğe ve pek çok modern fizik konularına kadar kullanım alanı bulan bu açılım, Doğu dünyasında onu oluşturan kişi olan Hayyam’a ithafen “Hayyam Üçgeni” olarak adlandırılır.
Bir Doğa Filozofu: Ömer Hayyam
Ömer Hayyam döneminin çok ilerisindedir. Yaşam tarzının ve dini görüşlerinin bilim yapmaya engel olamayacağını bize gösterir. Hayyam hayatı boyunca doğayı anlamaya çalışmıştır.
Doğayı anlamak için bilimi, felsefeyi ve sanatı araç olarak kullanmıştır. Bu sırada şarabını içip eğlenmeyi de ihmal etmemiştir. Ve bunların herhangi birini yapması diğerini yapmasına engel olmaz. Tüm hayatını doğrudan biat etmek yerine sorgulayarak geçirmiştir. Bu yüzden Ömer Hayyam’ın bu sitedeki konumu ayrıdır. Bu sitedeki anlamını düşündüğümüzde Ömer Hayyam tam anlamıyla bir Doğa Filozofu’dur.
Kaynakça ve İleri Okuma
Bijan Vahabzadeh, “KHAYYAM, OMAR xv. As Mathematician,” Encyclopædia Iranica Online, available at http://www.iranicaonline.org/articles/khayyam-omar-mathematician (accessed on 28 Feb 2021).
Omar Khayyam. (2021, February 25). Retrieved February 28, 2021, from https://en.wikipedia.org/wiki/Omar_Khayyam
Pascal üçgeni. (2021, January 30). Retrieved February 28, 2021, from https://tr.wikipedia.org/wiki/Pascal_%C3%BC%C3%A7geni
Kullanılan görsellerin kaynaklarına, görsellerin üzerine tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
