Belki de her sabah sesini duyarak uyandığımız bir şey vardır ki birçoğumuz bu sesten hiç hazzetmez. Bir tarafa fırlatma hissiyatını bastırdığımız zamanlarda ise “ertele” seçeneği gün yüzüne çıkar. Evet, alarmdan bahsediyorum. Peki, alarm kelimesinin kökenin aslında askeriye ile bağlantısı olduğunu biliyor muydunuz?
Fransızca “Silah Başına!”
Türkçedeki kelimelerin önemli bir kısmı Fransızcadan dilimize geçmiştir. Alarm kelimesi de dilimize Fransızcadaki alarme kelimesinden gelmiştir. Bu kelime de İtalyancadaki “all arme” kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. İtalyanca arme/arma kelimesi “silah” anlamına gelir. “all arme” kelimesinin bire bir çevirisi de “Silah Başına!” şeklindedir. Aslında her alarm bir savaş öncesi hazırlığa çağrıdır. İşi biraz daha edebi hale getirmek gerekirse aslında gün başlangıcında duyduğumuz her alarm sesi hayata karşı verilen bir savaşın yeni bir uyarısıdır. Zamana karşı verdiğimiz bu savaşta işimizin başına geçmemizi vurgulayan bir sinyal: Silah başına!
İçinde “arma” Kelimesi Geçen Başka Bir Silahlı Birlik: Jandarma
Bu tabi ki bir tesadüf değildir. Türk Dil Kurumunun sitesine girip jandarmanın tanımına baktığımızda şu cümleyle karşılaşırız: “Yurt içinde genel güvenliği ve kamu düzenini korumakla görevli, yasa ve nizamların koyduğu hükümlerin yürütülmesini ve bunlara dayanan hükûmet emirlerinin yerine getirilmesini sağlayan silahlı askerî kuvvet.”
Son kısım bizim için en önemli kısım. Silahlı askeri kuvvet. Fransızcadaki hali “gendarme” olan bu kelimenin “arme” kısmını artık hepimiz biliyoruz. Silah. “gend” ise “bir miktar adam” anlamına gelir. Yani alarm kelimesinin kökeninden başladığımız bu yolculukta, jandarma kelimesinin karşılığının da “silahlı bir miktar adam” olduğunu söyleyebiliriz.
Polislerin İkaz Amaçlı Kullandığı Ses: Canavar Düdüğü
Siren sözcüğü Fransızcadan dilimize geçen “canavar düdüğü” anlamına gelen “Sirène” kelimesinden gelmiştir. Yunan mitolojisine göre bazı adalarda “siren” adı verilen canavarlar yaşamaktadır. Bu denizkızı benzeri cazibeli yaratıklar da çıkardıkları seslerle gemicileri kendilerine çekermiş. Siren seslerine dayanamayan gemiciler adaya yaklaşırken kayalıklara çarpar ve ölürmüş. Günümüzde sıklıkla ikaz amaçlı kullanılan bu ses, zamanında denizciler için korkulu rüya olmuştur.
Geri Geri Gitmenin Yerel Bir Söylenme Biçimi: Anarya
Şimdi biraz daha yerel bir kelimeyi inceleyelim: Anarya. Bu kelime belki de birçoğunuza anlamsız gelecektir. Ya da bir önceki cümleyi okuduktan sonra “Nasıl ya, zaten bu kelimeyi herkes bilmiyor muydu?” diyebilirsiniz. Hemen açıklayalım.
Anarya kelimesi daha çok Adana ve çevre illerinde kullanılan ve “geri vites” anlamına gelen bir kelimedir. Yani Adana’da araba süren biri geri gitmeyi ifade ederken çoğunlukla “anarya gitmek” tabirini kullanır ve bu kimseye garip gelmez. Ya, peki bu kelime nasıl oldu da yalnızca Adana ve çevresindeki illerde yaygın kullanılırken diğer şehirlerde pek bilinmiyor? Ayrıca Fransızcadan dilimize geçen kelimeleri konuşuyorduk. Bir anda neden Adana’nın yerel dilindeki bir kelimeyi mercek altına alıyoruz ki?
Fransızların İşgalinin Bir Sonucu Olabilir Mi?
Anarya kelimesinin hangi dilden gelmiş olabileceğini düşünelim. Fransızcada okunuşu tıpkı Anarya gibi olan iki kelime var: “en arriere”. Tamam, birçok kelimenin Fransızcadan geçtiğini söylemiştik. Bu kelime de öyle olabilir ama neden tüm Türkiye’de yaygın değil?
Bu soruyu cevaplamak için yaklaşık 100 yıl öncesine yolculuk yapmamız gerekir. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Fransızlar Adana, Hatay, Mersin, Antep, Maraş gibi bölgeleri işgal etmişlerdir. Fakat, milli mücadele karşısında fazla dayanamayıp “geri vites” yapmak zorunda kalmışlardır. Her ne kadar elimizde güvenilir bir kaynak olmasa da, “anarya” kelimesinin, Fransızların 5 Ocak 1922 tarihinde Adana’dan kaçarken “geri çekilin” derken “en arriere” kelimesi kullanmalarının bir sonucu olduğu düşünülmektedir.
Kaynakça ve İleri Okuma
Adanakurtulusmaratonu.adana.bel.tr. (n.d.). Tarihçe. Adana Kurtuluş Maratonu. Retrieved July 12, 2022, from http://adanakurtulusmaratonu.adana.bel.tr/tarihce
Alarm Kelime Kökeni. Etimoloji. (n.d.). Retrieved July 12, 2022, from https://www.etimolojiturkce.com/kelime/alarm
Jandarma Kelime Kökeni. Etimoloji. (n.d.). Retrieved July 12, 2022, from https://www.etimolojiturkce.com/arama/jandarma
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
