Felsefe denilince akla ilk başta “neden?” sorusunu sıklıkla sormayı dikte eden bir disiplin ve eli çenesinde sakallarını kaşıya kaşıya “hmm” sesleri çıkaran insanların olduğu bir sahne gelir. Fakat felsefe tabii ki de dışarıdan göründüğü gibi değildir.
Düşünce Deneyi Nedir?
Aslında, felsefe denilince aklımıza ilk başta gelmesi gereken şeylerden birisi düşünce deneyleridir. Tabii bunların yanında hala her sorunun kökenine inilmesi gerekiyor düşüncesini, salt rasyonel (mantıksal) analizi amaçlayan bir anlayışı da unutmamak lazım. Hadi alt başlıktaki sorumuza dönelim. Düşünce deneyi nedir?
Düşünce deneyleri bir düşünceyi rasyonel olarak size ispatlamak için kullanılan kurgusal olaylardır. Örneğin size Elon Musk’ın uzaylı olduğu düşüncesini vermek istiyorum. Bu uç iddiamı mantıklı hale getirmem gerektiği açıktır. Yoksa tek başına bu önermemin hiçbir mantıklı dayanağı yoktur. Bunu yapabilmek için size bir hikaye ve olay kurmaya başlıyorum. En sonunda sizi o hikaye içinde Elon Musk’ın uzaylı olduğuna inandırıyorum. Tabi aslında düşünce deneylerinin amacı bir düşünceyi empoze etmek değildir.
Düşünce deneyleri esasen beyin antrenmanlarıdır. Bizi soyut bir duruma götürür ve o basit durumu düşünürken onlarca başka konuyu da düşünmemizi sağlarlar. Hatta daha önce sitemizde yayımlanan bir başka yazımız “Theseus’un Gemisi” de bu minvalde bir yazıdır. Bir gemiyi konuşmaktan çok, değişim kavramını ele almamızı sağlar ve sonrasında zihin-beden ilişkisini ve önceliğini bile sorgulatır. Dilerseniz bahsettiğimiz “Bir Paradoks Serisi: Theseus’un Gemisi” inceleyebilirsiniz.
Turing Testi’ne Giriş
Şimdi, düşünce deneylerinin ne olduğu konusunda anlaşabildiysek sizleri önce gerçek bir testle tanıştıracağım. Turing Testi, yalnızca bir düşünce deneyi değildir. Bu test, soyut bir düşünceden yola çıkan ve halen de kullanılan bir testtir. Turing Testi, adını İngiliz matematikçi ve aslında bilgisayar bilimcisi Alan Turing’den alır. Bu biliim insanının fevkalade zekasının, 2. Dünya Savaşı’nı 4 yıl erken bitmesini sağlaması gibi detaylarını atlayarak doğrudan ismini verdiği bu testi anlatmaya geçiyoruz. Alan Turing’in inanılmaz hayatını ileride başka bir yazımızda bulabilirsiniz.
Bilgisayar biliminin ve yapay zeka anlayışının en büyük temsilcilerinden birisi olan Turing, bir bilgisayarın insan gibi düşünüp düşünemeyeceğini test etmek adına yarattığı yapay zekayı ve kendisinden sonra geliştirilecek yapay zekaları bir teste tabi tutmaya karar verir. Bu testi tasvir etmek güç olsa da, hadi deneyelim!
Şimdi Gelelim Testimize!
Düşünelim ki elimizde 4 kişi var. Profesör Xavier, Mr. Bean, Pamela Anderson ve yapay zekamız R2-D2. Bu dörtlüden Profesör Xavier bir proje yapmaya karar veriyor. Diyor ki, sanki ben insanların beynini okuyabilen bir mutant değilmişim gibi R2-D2’yu bu testle sınayayım. Yoldan geçen Mr. Bean ve Pamela’yı da alarak deneyi için gerekli herkesi topluyor. Mr. Bean’i bir odaya alıyor ve odanın içine iki tane kapı koyuyor. Bu kapılardan birisi Pamela’ya giderken diğeri de R2-D2’ya gidiyor. Profesör, Pamela ve R2-D2’nun, Mr. Bean ile yazışarak konuşmasını istiyor. Ancak, Mr. Bean’e hangi kapıda kimin olduğunu söylemiyor.
Test şuna dayanıyor, eğer Mr. Bean; gerçek bir insanla mı yazışıyor yoksa yapay zeka ile mi yazışıyor anlayamazsa; yani R2-D2’nun yazdığı metni bir insan yazmış kadar doğal ve insani bulursa yapay zeka bu testi geçmiş oluyor. 1940’lı yıllarda ortaya çıkan testin gerçek bir yapay zeka tarafından geçilmesi çok uzun yıllar sürmüştür. Neredeyse 80 yıl!
İki Rus yazılımcı tarafından geliştirilen “Eugene Goostman” isimli yapay zeka bu testi geçen ilk yapay zeka oldu. Yani Turing eğer bu günleri görebilseydi bu yapay zekanın tıpkı bir insan kadar ikna edici bir zihne sahip olduğunu öne sürerdi diyebiliriz. Peki Eugene gerçekten bir insan kadar ikna edici ve doğal bir zihne sahip midir?
Çince Odası Argümanı
Az önce gerçek bir deneyin bir yapay zeka tarafından geçilebildiğini gördük. Peki bu yeterli miydi? Gelin bu düşünce deneyinden sonra tekrar düşünelim. Chinese Room Argument veya Çince Odası Argümanı, John Searle tarafından Turing Testine meydan okurcasına dizayn edilen bir düşünce deneyidir. Bu düşünce deneyinde ise hiç Çince bilmeyen bir insanı alıyoruz ve bir Çince sınavına sokuyoruz. Ancak korkmayın, o Çince bilmeyen arkadaşımıza bir de Türkçe-Çince sözlük veriyoruz. Tüm sınavı bu sözlük yardımıyla tamamlıyor ve inanılmaz bir şekilde sınavı geçiyor. İşte bu noktada Searle soruyor: “Bu insan gerçekten Çince biliyor mu?”
Aslında sorumuz basit. Sınavı veya testi geçmeniz demek gerçekten o konuda başarılı olduğunuz anlamına mı gelir? Yani 2 ile 2’yi topladığınızda matematik biliyor mu oluyorsunuz veya sözlük aracılığıyla dil sınavını geçince o dili öğreniyor musunuz? Cevap herkesin kendi bileceği şekilde kurulabilir elbette ama Searle’ün buradaki cevabı “hayır” olacaktır. Bu düşünce deneyinin gücü sadece Turing Testi’ni açıkça eleştirmesinden gelmiyor elbette. Aynı zamanda bir şeyi yapabilmenin o şeyi bilmekle eşdeğer olmadığı yargısını da veriyor.
Kıssadan Hisse
Bu iki deney, felsefe tarihinin en önemli tartışmalarından birisini ortaya koyuyor. Çünkü, hem yapay zekanın ne zaman ve ne şekilde insan zekasına denk olabileceğini, hem de bir şeyi bilmekle başarılı olmak arasındaki ilişkiyi sorgulamaktadır. Bu yönüyle, yapay zekanın Turing’in ölçütü ile bilinç kazanamayacağını belirtir. Yani yeni bir ölçüte ihtiyacımız olduğunu da savunmuş olur. Öte yandan da, sanki ne test yaparsak yapalım o testi geçebilmesi çok önemli değilmiş havasını da iliklerimize kadar hissettirir. Felsefe tarihinden altın değerinde bir tartışmayı da geride bırakmış olduk ve felsefe hakkındaki diğer yazılarımızla beraber felsefenin kalbine adım adım ilerlemiş oluyoruz.
Kaynakça ve İleri Okuma
Encyclopædia Britannica, inc. (n.d.). Computer designer. Encyclopædia Britannica. Retrieved May 13, 2022, from https://www.britannica.com/biography/Alan-Turing/Computer-designer
Oppy, G., & Dowe, D. (2021, October 4). The turing test. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved May 13, 2022, from https://plato.stanford.edu/entries/turing-test/
Chinese Room Argument. Internet encyclopedia of philosophy. (n.d.). Retrieved May 13, 2022, from https://iep.utm.edu/chinese-room-argument/
Eugene Goostman? who is – sci.utah.edu. (n.d.). Retrieved May 13, 2022, from https://www.sci.utah.edu/~beiwang/teaching/cs1060/Lecture02-CS1060-AI.pdf
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
