Birçoğumuz bitkilerin hareket edemeyen sabit canlılar olduğunu düşünürüz. Oysa bitkiler kısıtlı da olsa hareket yeteneğine sahiptir. Bu âlemin büyüleyici bir üyesi bu durumu bize kanıtlar: Ayçiçeği.

Ayçiçeği tarlası gözlemleme fırsatınız olduysa mutlaka fark etmişsinizdir. Âdeta Güneş’e âşık olan bu canlılar sürekli onu takip eder. Hatta söz konusu durumu gözlemleyen insanlar “günebakan”, “güne âşık çiçeği” gibi isimler de vermişlerdir bu bitkiye.

Biz insanlar yönümüzü değiştirmek istediğimizde kaslarımız ve tendonlarımız gibi yardımcılar sayesinde kolayca dönebiliriz. Bitkilerde ise böyle yardımcılar yoktur.

Peki, O Zaman Bir Ayçiçeği Nasıl Hareket Eder?

Science dergisinin 2016 yılında yayımladığı bir makale [1], ayçiçeklerinin gövdelerinin günün farklı saatlerinde farklı şekilde uzadığını belirtmiştir. Bu durum da genç bitkilerin “heliotropizm” adı verilen Güneş’i takip etme yönelimi ile sonuçlanır. Helio Latincede “Güneş” anlamına gelir. Periyodik tablodaki ikinci element olan “Helyum” da adını bu Latince kelimeden alır.

Ayçiçeklerinin genç olanlarında heliotropizmi gözlemleriz. Gece boyunca genç ayçiçeğin batı gövdesinde yer alan esnek hücreler daha hızlı büyür. Batı bölmesindeki büyüme sonucu o bölge diğer tarafın sertliğini kaybetmesine yol açar. Bu yüzden geceleri batı tarafı büyüyen ayçiçekleri mecburen doğuya eğilir.

Gün içerisinde ise durum tam tersidir. Doğu tarafındaki esnek hücreler hızlıca büyür ve batı kısmı baskılayarak o tarafın eğilmesini sağlar. Bu döngü, bitki yetişkin hâle gelene kadar devam eder. Bu yüzden genç ayçiçeklerinin Güneş’i takip ettiğini düşünürüz.

Özetle, günün hangi saatinde olduğuna bağlı olarak, ayçiçeklerinin bir tarafı diğerine göre daha hızlı büyür. Bu eşit olmayan, düzensiz büyüme nedeniyle, bitki Güneş yönünde bükülme eğilimindedir.

Yalnızca Genç Ayçiçekleri Güneş’i Takip Eder!

Ayçiçeklerinin Güneş’e yönelmesi durumu sadece genç ayçiçeklerinde görülür ve ayçiçeği yetişkin olmaya başlayınca hareket durur. Bunun sebebi: Olgunlaşan ayçiçeğinin bir tarafının sertleşip diğerinin esnediği genel büyüme durumunun tıpkı biz insanlarda olduğu gibi kademeli olarak yavaşlamasıdır. Daha yaşlı bitkiler, günün erken saatlerinde güneş ışığına karşı daha güçlü tepki vermeye başlayarak doğuya bakacak şekilde konumlanırlar. Ardından yavaş yavaş hareket yeteneklerini kaybederler.

Bunun sonucunda bitkinin sirkadiyen ritmi sabahın erken saatlerindeki güneş ışığına, öğleden sonraki veya akşamki ışıktan daha güçlü tepki vermesini sağlar. Bu yüzden olgun ayçiçekleri Güneş’i takip etmez ve sadece doğuya bakarlar.

Yetişkin Ayçiçekleri Neden Doğu’ya Yönelmeyi Tercih Ederler?

Bu durumu açıklamak için iki temel düşünce ortaya atılmıştır. İlki tozlaşma ihtimalinin artmasıyla ilgilidir. Güneş’in doğduğu tarafa yönelen çiçekler batıya yönelenlere göre daha çok ısınırlar. Tozlaşmayı kolaylaştıran arı ve benzeri böcekler sıcak bitkileri severler. Bu sayede, doğuya yönelip ısınan bitkiler, diğerlerine göre daha fazla sayıda tozlaştırıcı böceği kendine çeker.

Araştırmacılar, bütün gün doğuya bakan olgun çiçekleri batıya dönenlerle karşılaştırdıklarında, durağan çiçeklerin beş kat daha fazla tozlayıcı çektiği sonucuna ulaşmışlardır. [1]

Güneş ışınlarının daha çok vurması bir bitkinin en çok arzu ettiği şeylerden biridir. Bu sayede daha fazla fotosentez yaparak besin üretebilir.

Tamam, Güneş’e yönelim ısınma ile ilgili bir çekiciliğe sahip. Ayrıca fotosentez oranını da arttıran bir durum. Ama acaba tek sebep bu mu? Bu soruyu soran bilim insanları tek nedenin güneş olmayabileceğini düşünerek yeni bir fikirle gelmişlerdir: Biyolojik saat!

İnsanlar gibi bitkilerin de sirkadiyen ritim olarak isimlendirilen biyolojik saatleri vardır. Bir kişinin sirkadiyen ritmi vücudundaki çeşitli fizyolojik ve kimyasal değişiklikleri düzenler. İnsanlar için gece uyumak ve gündüz uyanık olmak buna bir örnektir. Genç ayçiçeklerindeki sirkadiyen ritmin bir örneği ise Güneş’i takip etmektir.

Peki Bir Ayçiçeğini Bağlarsak Ne Olur?

Belki aklınıza bu soru gelmiştir: Bir ayçiçeğini bağlarsak ne olur?

Bilim insanları bu soruya cevap bulmak için bir düzenek hazırladılar. Bir ayçiçeğini bağlayarak onun hareket kabiliyetini kısıtladılar. Böylece Güneş’e yönelimi gerçekleşmedi. Bazı durumlarda da ayçiçeğini Güneş’ten uzaklaştırdılar. Sonuç olarak bitkinin hem biyokütlesinde hem de yaprak boyutunda yaklaşık %10 azalma tespit ettiler. [1]

Artık Güneş’in batmasına yakın bir saatte ayçiçeği tarlasına giderseniz, güneşlenmeyi seven bu bitkilerin kaç tanesinin genç kaç tanesinin yaşlı olduğunu tahmin edebilirsiniz!

Referans:

Kaynakça ve İleri Okuma:

D’Mello, B. (2022, January 4). Why Do Sunflowers Always Face The Sun? Science ABC. https://www.scienceabc.com/nature/sunflowers-always-face-follow-sun.html

Fell, A. (2016, August 4). How Sunflowers Move to Follow the Sun.  UC Berkeley Rausser College of Natural Resources. https://nature.berkeley.edu/news/2016/08/sunflowers-move-clock

Imster, E. (2016, August 17). How sunflowers follow the sun | Earth | EarthSky. EarthSky | Updates on Your Cosmos and World. https://earthsky.org/earth/how-sunflowers-follow-the-sun/

Kennedy, M. (2016, August 6). The Mystery Of Why Sunflowers Turn To Follow The Sun — Solved. NPR.org. https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2016/08/05/488891151/the-mystery-of-why-sunflowers-turn-to-follow-the-sun-solved

Bize Destek Olmak İster Misiniz?

• Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.

Bağış Yapmak İstiyorum!

• Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!