Eğer siz de ütü yapmaktan nefret ediyor ve “ütü yapmamak için her şeyi yaparım!” diyecek kadar bu işlemi sevmiyorsanız, hiç yalnız değilsiniz! 2017’de Well-Polished’in İngiltere’de yaptığı araştırmaya göre ütü yapmak en sevilmeyen ikinci ev işi. (Birinci sırada ise fırının içini temizlemek var.) Ankete katılan insanlara göre ütü yapmak, tuvaleti temizlemekten ve bulaşıkları yıkamaktan bile daha istenmeyen bir ev işi. Maalesef, teknoloji birçok konuda hayatımızı kolaylaştırmış olsa da otomatik ütü yapabilen pratik bir cihaz hâlâ evlerimize girmiş değil. Fakat güzel bir haberimiz var! Kırışmayan kumaşlar yapmak mümkün! Hadi, bir ütünün kırışıklıkları nasıl giderdiğini öğrenelim ve kimyanın sihirli dünyasına bir yolculuk yapalım!
Giydiğimiz Kıyafetler Çoğunlukla Şekerden Oluşuyor!
Hadi buradan başlayalım. Giydiğimiz kıyafetlerin çoğunun şekerden oluştuğunu öğrenmek size garip gelmiş olabilir. Hemen açıklayalım: Kıyafetlerimizin çoğu pamuktan oluşur. Pamuk ise neredeyse tamamen selülozdan oluşur. Bitki bazlı doğal bir polimer olan selüloz ise birçok glikozun yani şekerin birleşmesiyle oluşan bir kimyasaldır. Yani kıyafetlerimiz şekerden oluşuyor demek hiç de yanlış olmaz.
Polimer biliminin gelişimiyle birlikte selüloza alternatif kimyasallar da araştırılmaya başlamıştır. Tekstil endüstrisi için devrim niteliğinde olan diğer popüler isim ise polyesterdir. Eğer herhangi bir kıyafetinizin etiketine bakıp içeriğini okuduysanız, muhtemelen bu iki isme denk gelmişsinizdir: Pamuk ve Polyester.
Yıkanan Bir Şey Neden Kırışır?
Kirlenen bir şeyi yıkamak için en temelde suya ihtiyacımız vardır. Su ile doğrudan geçmeyen lekeler için deterjanlara başvurulur. Su ve deterjan, çamaşırlarımızı adeta sihirli bir şekilde temizler. Fakat, bu sihrin bir bedeli vardır: Kırışıklık.
Az önce öğrendiğimiz gibi, kıyafetlerimizin çoğu ya selülozdan (pamuk) ya da polyesterden oluşur. Bu kimyasalların yapılarına daha yakından bakalım:
Selülozun yapısındaki hidrojen bağları, şeker moleküllerini bir arada tutarak kıyafetlerimizin tek parça olmasına yardımcı olur. Hidrojen bağı, hidrojen atomunun flor, oksijen ve azot elementleriyle yaptığı oldukça güçlü bağa verilen isimdir. Benzer şekilde polyester de ester grubuna ait çeşitli moleküllerden oluşur ve hidrojen bağı sayesinde daha kolay bir arada kalabilirler.
Kumaşımız suyla temas ettiğinde, su hidrojen bağlarının kırılmasına yol açar ve selüloz zincirleri kayar. Çamaşırları kuruttuğumuzda ise ortamdaki su uzaklaşır ve selüloz zinciri tekrar oluşur. Fakat oluşan zincirler rastgele birleştiği için eskisiyle aynı olamaz. Şekli bozulan ve kıvrılan kumaş, bizi sinir eden kırışıklığın ta kendisidir.
Ütü Kırışıklığı Nasıl Açar?
Sevsek de sevmesek kırışıklığı açmanın en iyi yolu ütüdür. Ütülemekteki temel mantık şu şekildedir: Kırışıklığa yol açan rastgele birleşmiş selüloz zincirlerindeki hidrojen bağlarını bilinçli olarak kırmak ve düz şekilde tekrar oluşturmak. Suyun bağları kırma gücünü görmüştük. Sıcaklık ve basınç da benzer şekilde bağların kırılmasını kolaylaştırır. Ütüleme sırasında 180 – 220 °C civarına kadar ısınan ütüler, su buharı çıkararak hidrojen bağlarını kopartmayı amaçlar. Ne kadar çok su kullanılırsa bağlar o kadar kolay bozulur. Bu yüzden, eğer inatçı bir kırışıklıkla karşı karşıyaysak üstüne su fışkırtmak iyi bir çözüm olacaktır.
En Mutlu Eden Gelişmelerden Biri: Kırışmayan Kumaş
Otomatik ütülerin icat edilmemesi (veya evlerimize girecek kadar yaygın olmaması) muhtemelen hepimizin sitem ettiği bir durum. Fakat, güzel haber! Ütü sorununu kökten çözecek bir teknoloji mümkün: Kırışmayan kumaş!
Suyun, kumaşlardaki hidrojen bağını bozarak kıyafetlerimizi kırıştırdığını öğrendik. Kimyagerler bu sorunu çözebilmek için kumaşın içerisine yeni bir kimyasal eklediler: Üre formaldehit reçine. Bu reçine sayesinde polimer zincirleri arasında çapraz bağlar oluşur. Bu bağlar polimer zincirlerini bir arada tutar ve suya maruz kaldığında kırışmaz. Harika gözüküyor, değil mi? Ama bir problem var…
Günümüzde kullanılan kırışmayan kumaşların birçoğunda üre formaldehit reçine olarak “dimetilol dihidroksi etilen üre (DMDHEU)” kullanılmaktadır. Bu havalı isme sahip kimyasal, selüloz zincirleri arasında kovalent bağ kurarak onları çok güçlü bir şekilde tutar ve kırışmayı önler. Buradaki problem ise DMDHEU’nun içerisinde formaldehit olmasıdır. Zaman içerisinde bu yapı bozulur ve zehirli bir gaz olan formaldehit, düşük seviyede de olsa, açığa çıkar. Bu yüzden, kimyagerler formaldehit içermeyen başka alternatifler üzerine çalışmaktadır. Umarız, yakın zamanda güvenli bir kimyasal sentezi gerçekleşir ve ütü ihtiyacından sonsuza dek kurtuluruz 🙂
Kaynakça ve İleri Okuma
Janine. (2022, February 21). Most hated chores in UK households. Well Polished. https://www.well-polished.com/blog/revealed-most-hated-chores-in-uk-households-do-you-agree/#
Li, P., & Liu, R. (2015). Cellulose gels and microgels: Synthesis, service, and supramolecular interactions. Supramolecular polymer networks and gels, 209-251.
Mark Lorch Professor of Science Communication and Chemistry. (2022, October 6). How chemistry can make your ironing easier. The Conversation. https://theconversation.com/how-chemistry-can-make-your-ironing-easier-74563
16, A. B. M., Brunning, A., & Curmudgeon, C. the. (2017, March 16). How chemistry can make your ironing easier. Compound Interest. https://www.compoundchem.com/2017/03/16/ironing/
The chemistry of ironing. American Scientist. (2017, May 8). https://www.americanscientist.org/article/the-chemistry-of-ironing
Wikimedia Foundation. (2023, August 6). Ironing. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Ironing
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
