Mutsuzsan Ahlaksızsın: Erdem Etiği
Başlığın şaşırtıcı ve anlamsız göründüğünü düşünüyorsunuz değil mi? Mutsuz olmak neden ahlaksız olmak olsun ki? Sanki düşene bir darbe de böyle vuruyor gibi oluyoruz değil mi? İlginçtir ki dolaylı yoldan da olsa iyi tanıdığınız bir isim bunu iddia ediyor: Aristo! Aslında tüm suçu ona atmamak lazım. Bu başlıktaki iddia olan “Mutsuzsan Ahlaksızsın” anlayışı eski Yunan filozoflarının çoğu tarafından benimsenmiştir ama ana hatlarıyla Aristo tarafından çizilmişti. Şimdi gelin başlıkta kullandığımız bu çarpıcı cümlenin altındaki derinliğe bakalım!
Mutluluk Nedir?
Böyle bir ahlak anlayışını incelemeden önce ahlaklı olmak için kilit şartlardan birisi olan mutluluğun tanımını iyi yapmak gerekiyor. Bizim alışageldik anlayışımıza göre mutluluk sevinçten ibarettir öyle değil mi? Yeni bir kazak aldığımızda, eğlenceli bir gün geçirdiğimizde, bir sınavdan iyi not aldığımızda, terfi aldığımızda vb. olaylarda mutlu olduğumuzu düşünürüz. Hâlbuki aslında mutluluk Aristo tarafından başka hiçbir şart ve olaya ihtiyaç duymadan kavuşacağımız kalıcı bir histir. Bu tanıma göre bizim gün içinde kullandığımız mutluluk aslında doğru tanım değil. Şunu belirtmek gerekiyor ki hiçbir insanın Aristo’nun bahsini ettiği mutluluğa eriştiğini ve erişeceğini sanmıyoruz. Hiç kimse sürekli mutlu değildir veya dünyevi zevklerden o denli uzaklaşmamıştır. Kayıtsız şartsız mutluluğa da kimse henüz ulaşmamıştır. Yine de bu ön koşulu şimdilik bir kenara bırakarak nasıl ahlaklı birisi olarak iyi bir yaşam sürebilirmişiz onu Aristo’dan dinleyelim.
Nasıl Ahlaklı Oluruz?
Bu kısma geçmeden ahlak nedir ve etik dediğimiz şey tam olarak ne yapmaya çalışır ondan kısaca bahsedelim. Ahlak en basit tanımıyla bu yaşamı nasıl “iyi” bir yaşam haline getirmek için gereken bir rehberdir. Ne doğru ne yanlış onu anlamamız içindir. Buradaki “iyi” kelimesiyle de günlük hayattaki iyi tanımını karıştırmayalım. Biz günlük hayatımızda iyi bir günü tanımlarken eylemlerimizin ahlaka uygunluğunu konuşmayız. Daha çok eğleneceğimiz veya huzur bulacağımız şeyleri tanımlarken kullanırız. Buradaki “iyi” tanımı daha çok pek istemesek de yapacağımız şeylerle mümkün oluyor. Öte yandan etik ise bu ahlak tarafından bize gösterilen “iyi” yaşamı nasıl süreceğimizi bize anlatan bir rehber görevi görüyor. Bir diğer deyişle, ahlak adalet ise etik de yasalardır. Nasıl ki adalet tektir ama yasalar ülkeden ülkeye değişir veya adalet anlayışımıza göre bazı yasalara katılır bazı yasalara katılmayız işte etik ve ahlak da bu ilişkiye sahiptir. Bu nedenle çokça etik sistem varken aslında tek bir ahlak (morality) olduğuna inanılır.
Erdem Etiği Nedir?
Geldik neredeyse 2400 yıl önce geliştirilmiş bir inanışa. Bu anlayışa göre ahlaklı olmayı sağlayan yegane şey o kalıcı mutluluktur. İnsan bu mutluluğa mal, mülk, arkadaşlık veya mesleği ile erişmez. Onun yerine eski Yunan’da inanılan erdemlere sahip olarak gerçekten mutlu olabilir. Bu erdemler cesaret, dürüstlük vb. iyi özelliklerdir. Bunlara da erişmenin anlaşılması çok basit bir yolu vardır. İngilizcede “Fake It Until You Make It” diye bir deyiş vardır. Türkçe için birebir tercümesi olmasa da “Yapabilene kadar taklit et!” desek doğru olur. Örnek üstünden gidersek sanırım daha iyi anlaşılacaktır. Mesela diyelim ki Nurettin oldukça korkak bir insan ama o ahlaklı olmak istiyor. Mutlu olmak istiyor. Bunun için de Aristo’dan medet umuyor. Nurettin bununla Aristo’ya gittiğinde Aristo ona “Cesur birisini gözünün öne getir.” diyor. Nurettin bunun için Temel Reis’i düşünüyor. Şimdi diyor Aristo “Gün içinde senin korktuğun şeylerde o ne yapardı?”
Nurettin’e tüm hayatını bu şekilde yaşamasını ve korksa bile tıpkı Temel Reis gibi cesur davranmasını söylüyor. Bu şekilde yavaş yavaş korkaklığı yerini o taklit ettiği cesarete bırakacak ve Nurettin korkmamayı öğrenecektir. Aristo bunun her bir erdem üstünde uygulanabileceğini ve böylece en nihayetinde tıpkı dağın tepesine çıkar gibi tepeye çıkılabileceğini düşünüyordu. O tepeye çıktığımızda da iyi bir yaşam için gereken tüm özelliklere sahip olacağız ve en nihayetinde mutluluğu bulacağız. Peki kötü bir hayat yaşadığımızı nereden anlayacağız? Buna Aristo’nun da bu anlayışa sahip insanların da yaklaşımı çok basit. Mutsuzsan hayatında bazı şeyleri yanlış yapıyorsundur yani kötü bir hayat yaşıyorsundur. Zaten kötü bir hayat yaşıyorsan ahlaklı bir yolda ilerlemiyorsundur yani bu erdem gerektiren davranışlar konusunda eksiğin vardır. Yani tüm parçaları birleştirirseniz “Mutsuzsanız Ahlaksızsınız” sonucu da beraberinde gelmiş oluyor. Tabi tüm bunların 2400 yıl önce geliştirildiğini ve o dönemin değerlerinin şimdikinden çok daha farklı olduğunu hatırlamak gerekiyor. Kim bilir? Belki haklılar belki de haksızlar. Felsefenin de güzel yanı bu değil mi?
Kaynakça ve İleri Okuma
Encyclopædia Britannica, inc. (2023, March 1). Virtue ethics. Encyclopædia Britannica. Retrieved April 2, 2023, from https://www.britannica.com/topic/virtue-ethics
Hursthouse, R., & Pettigrove, G. (2022, October 11). Virtue ethics. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved April 2, 2023, from https://plato.stanford.edu/entries/ethics-virtue/
Virtue Ethics. Internet encyclopedia of philosophy. (n.d.). Retrieved April 2, 2023, from https://iep.utm.edu/virtue/
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
