Sesin Ayyuka Çıkması Cümlesinde Ayyuk Nedir?
Günlük dilde kullandığınız bazı cümlelerdeki kelimeleri fark edip “aa gerçekten ya, bu ne demek acaba?” diye sorguladığınız zamanlar oldu mu? İşte bugün bu durumun bir örneği olan “ayyuka çıkmak” sözündeki “ayyuk” kelimesinin ne anlama geldiğini inceleyeceğiz. Ardından bu kelimenin kökenine inerek ilginç olduğunu düşündüğümüz bir etimoloji incelemesi yapacağız. O zaman hadi başlayalım!
Sesin Ayyuka Çıkması Ne Demek?
Sözün hikayesine geçmeden önce bu sözün ne anlama geldiğini biraz irdeleyelim. Türk Dil Kurumu sözlüğü “ayyuka çıkmak” sözünün iki anlama geldiğini belirtiyor:
- Ses yükselmek:
“Camlar çerçeveler parçalanıyor, küfürler ayyuka çıkıyordu.” – Ahmet Ümit - Dedikodu herkesçe duyulmak, yayılmak:
“Rezalet ayyuka çıktı, bütün İstanbul bundan bahsediyor.” – Necip Fazıl Kısakürek
TDK’nin da paylaştığı gibi, bu ayyuka çıkma cümlesi sesin çok yükselmesi veya bir sözün çok geniş kitlelere ulaşması gibi anlamlar taşıyor. Aslında birbirine çok da yakın olmayan iki farklı anlam mevcut. Hadi bunun sebebini anlamak için ayyuk kelimesinin kökenine inelim!
Gökyüzünün En Yüksek Yeri: Ayyuk
Ayyuk kelimesinin kullanıldığı en eski kaynağın 1360 yılındaki Dânişmendnâme olduğu düşünülmektedir. Günlük dilde kullanımının ise daha da eskiye dayandığı tahmin ediliyor. Arapçadan dilimize geçen “ayyuk” kelimesi keçi yıldızı, Capella ve gökyüzünün en yüksek yeri anlamında kullanılır. Latince adı Capella olan bu kelimenin tam Türkçe karşılığının ise küçük keçi olduğunu söyleyebiliriz.
Keçi yıldızı ya da daha bilinen adıyla Capella öyle bir yıldızdır ki büyüklüğü Güneş’in büyüklüğünün yaklaşık 10 katıdır. Çıplak gözle görülebilen bu yıldız gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biridir. Dahil olduğu Arabacı takımyıldızındaki en parlak yıldızdır.
Çıplak gözle tek bir yıldız gibi görünse de, Capella aslında Capella Aa, Capella Ab, Capella H ve Capella L yıldızlarından oluşan ikili çift halinde düzenlenmiş dörtlü bir yıldız sistemidir. Birincil çift olan Capella Aa’nın ve Capella Ab’nin her ikisi de Güneş’ten yaklaşık 2,5 kat daha büyük olan iki parlak sarı dev yıldızdır. Capella H ve Capella L ise diğerlerine göre biraz daha küçük soğuk kırmızı cücelerdir.
Yani sözü geçen yıldız Capella, Güneş’ten çok daha parlak bir yıldızdır ve gökyüzünde fark edilmesi çok zor değildir.
Özellikle kış mevsiminde tepede kolayca fark edilir. Hatta çoğunlukla kış mevsiminde daha net gözüktüğü için “yağmurun habercisi” olarak da anılır.
Hatta Capella’nın 210.000 yıl öncesinden 160.000 yıl öncesine kadar gece gökyüzündeki en parlak yıldız olduğu düşünülmektedir.
Kısacası, göğe baktığımızda gördüğümüz en parlak yıldızlardan biri olan ayyuk’un bu sözde kullanılması oldukça mantıklı gözükmekte. Sesi o kadar gür çıktı ki, o kadar yükseldi ki, taa gökteki ayyuka kadar çıktı.
Sesin Hükümete Kadar Duyulması: Ayukı Çıkmak
TDK’nin ikinci tanımına geri döndüğümüzde (dedikodu herkesçe duyulmak, yayılmak) ise “ayyuk” kelimesinin “ayukı”dan gelme ihtimali olduğunu görürüz. Eski Türk devletlerinde hükümetin adı ayukı olarak bilinir.
Örneğin Göktürklerde, meclisin her zaman toplanmasının zorluğu sebebiyle, gerektiğinde yasama görevi yapmak ve alınan kararları uygulamak üzere “ayukı” adı verilen 9 bakandan oluşan bir hükümet oluşmuştur. Ayukının başında da “aygucı” veya “üge” adı verilen başbakan benzeri bir yönetici yer almaktaydı.
Özetle, sesin ayyuka çıkmasını, sesin o kadar fazla kişiye ulaştığı hatta hükümetin ya da yöneticilerin bile duyduğu kadar yayıldığı düşüncesi de vardır. Yani, dedikodular hükümete kadar ulaştı anlamı taşımaktadır.
Hem yıldız olan ayyuk hem de hükümet anlamına gelen ayukı kelimelerinin ikisi de “sesin ayyuka çıkması” sözündeki anlamı karşılıyor gibi gözükmekte.
Umarız bu bilgi hoşunuza gitmiştir. Sizi, Can Bonomo’dan “Başkan” şarkısıyla baş başa bırakarak bu yazıyı sonlandıralım.
“Sesim ayyuka çıksa yeniden
Hep bu şarkıyı söylesem
Okula hiç gitmesem…”
Kaynakça ve İleri Okuma
Ayyuk Kelime Kökeni ve Anlamı. Etimoloji. (n.d.). Retrieved February 1, 2023, from https://www.etimolojiturkce.com/kelime/ayyuk
Türk Dil Kurumu: Sözlük. TDK Sözlük. (n.d.). Retrieved February 1, 2023, from https://sozluk.gov.tr/
Wikimedia Foundation. (2023, January 29). Capella. Wikipedia. Retrieved February 1, 2023, from https://en.wikipedia.org/wiki/Capella
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
