P.T. Barnum hakkında konuşurken, sıradanlık kelimesini unutmamız gerekiyor. Barnum, “normal” kelimesinin sözlük anlamına uygun şekilde hareket etmeyi reddederek korkutucu ve bir o kadar da garip bir sirkin oluşmasını sağladı diyebiliriz. Hayatını insanları şaşırtmaya, eğlendirmeye ve hatta korkutmaya adayan Barnum, karanlık bir eğlence imparatorluğu kurmuştur. Hazır olun, “tuhaflar” ile dolu bir sirke yolculuk yapıyoruz!
Amerika’nın İzlediği Yollardan Biri: Faydacılık
Amerikan tarihini incelediğimizde sıklıkla karşılaşacağımız kavramlardan birisi pragmatizmdir. Diğer adıyla faydacılık. Bu yaklaşımı kısaca ve oldukça düz bir şekilde şöyle özetleyebiliriz: Bir işi hızla, başarıyla ve maksimum verimle yapabilmek için gösterilen çabayla bazı değerleri eleyerek sonuca ulaşma uğraşı. Bu sözlük tanımı değil elbette ama Amerikan pragmatizmi diğer pragmatizm anlayışlarından çok daha umarsız, ancak bir o kadar da başarılıdır. Bu ilk tanımı daha iyi anlatabilmek şöyle daha mümkün: Varsayalım ki siz bir şirket sahibisiniz. Amacınız da o sene içerisinde %10 büyüme sağlamak. Yine varsayalım ki siz eski Amerikan pragmatizmini fazlaca benimsiyorsunuz. Bu ideolojiyi benimseseydiniz, hedefinizi gerçekleştirmek için çalışanlarınızın gece-gündüz bilmeden çalışmasını beklerdiniz. Onların aileleriyle geçireceği vakit umurunuzda olmazdı. En sonunda baktınız ki üretim ve satış yetmiyor bu sefer daha fazla kar etmek açısından işinize gelirse çalışanlarınızı kovardınız ve yine bu umurunuzda olmazdı. İşte kabaca eski Amerikan pragmatistleri bilerek veya bilmeyerek bu yaklaşımı benimsemişti.
Karanlık Bir Eğlence Sektörü Doğuyor!
Yazının başlığı ile pragmatizm arasındaki bağlantının şu noktada oldukça kopuk olması sizi endişelendirmesin. Birazdan bu bağlantı çok daha görünür olacaktır.
Amerikan tarihi özellikle 1850’lerden sonra çok daha hız kazanarak kendilerine yeni bir yaşam şekli kurabildikleri bir döneme girmiştir. Bu dönemde insanlar büyük şehirlerde yaşıyordur ve kapitalizmin getirilerinden oldukça faydalanır hale gelmiştir. Tam da bu dönemde insanlara daha fazla para harcatacak ve onları eğlendirecek yepyeni birisi ortaya çıktı ve o da P.T. Barnum oldu. Barnum, aslında kendisini eğlence sektöründe faaliyet gösteren masum birisi olarak göstermiştir. En nihayetinde eğlence sektöründeki biri ne kadar kötü şeyler yapıyor olabilirdi ki? Barnum bir sirk işletmecisi olarak kariyerine başlamıştı. İlginç olan şu ki bu sirklerde alevli çemberlerden atlayan aslanlar yerine dört kollu insanlar, kıllı kadınlar, cüceler ve albino insanlar gibi insanların sık görmediği türde insanlar vardı. Barnum bu insanlara “Oddities” yani “Tuhaflar” diyordu. İnsanlar da sirke geliyor ve bu tuhaf insanların ilginç yeteneklerine bakıyordu. (Bu insanları ve Barnum’un sergilediklerini daha yakından tanımak isterseniz “Kaynakça ve İleri Okuma” kısmına da göz atabilirsiniz.)
Barnum Zenginleşiyor
Zaman geçtikçe bu sirk daha çok insanı çekiyordu ve Barnum’un cebi parayla dolup taşıyordu. Peki “tuhaflar”? Onlar da zenginleşiyor muydu? Tabi ki hayır. Onlar yalnızca normalde toplumda kabul edilmezken şimdi sadece kendilerinin rezil oldukları bir işte çok az para kazanıyordu. Barnum gün geçtikçe daha da iştahlanıyordu. Bu da onu bilet sattırmak için yalanlar söylemeye itmişti. Örneğin Barnum, 161 yaşında olduğunu iddia ettiği bir kadının George Washington’ın bakıcılığını yaptığını söylemişti. Bu kadını da sirkte bulunduruyordu. Elbette işin aslı bu kadın ne Washington’ın bakıcısıydı ne de 161 yaşındaydı. Kadın aslında 79-80 yaşlarında yalnızca yaşlı bir kadındı. Aynı şekilde Barnum o dönem bir efsane olan Fiji Mermaid miti için müzesine ölü insanların üst bedenini kesip alt kısmına da balık kuyrukları ekleterek koymuştu. Bu tarz manipülatif hareketleriyle insanların ilgisini çekmişti. Öyle ki, Barnum artık sadece sirkten para kazanmıyordu bir de böyle ‘ender’ dediği şeyleri de kendi müzesine yerleştiriyordu. Bu şekilde Barnum hızla şöhret ve para merdivenlerini çıkmayı başardı.
Başarılı İş Adamı
Öyle ki, Barnum’un hayatı elbette gerçekler bilinmesine rağmen tamamen masum bir hikayeye dönüştürülerek başrolünde Hugh Jackman’ın oynadığı “The Greatest Showman” filmine dönüştürülmüştür. Orada toz pembe gösterilen Barnum, gerçek hayatta inanılmaz başarılı bir iş insanıdır. İnsanların sevecekleri şeyleri hızla anlayan ve bunu paraya nasıl çevireceğini inanılmaz kolay anlayan bir girişimcidir. Amerikan tarihi özellikle 1800’lerin ikinci yarısından bugüne kadar Barnum gibi başarılı girişimcilerle doldu. Yine bu da pragmatizmin bazı değerlerin önüne geçerek de olsa nasıl gücü ve parayı getirdiğini kanıtlamış oldu. Başarıyla etik değerlerin her zaman kesişmediği su götürmez bir gerçektir. Belki de bu nedenle kendimizi nelerle başarılı sayacağımızı daha iyi seçerek başarının yalnızca somut ödüllerden ibaret olmadığını ve her somut getirinin de takdir edilecek bir başarı olmadığı daha bir belli olmalıdır.
Kaynakça ve İleri Okuma
Encyclopædia Britannica, inc. (n.d.). T. Barnum. Encyclopædia Britannica. Retrieved March 30, 2023, from https://www.britannica.com/biography/P-T-Barnum
Magazine, S. (2017, December 22). T. Barnum isn’t the hero the ‘greatest showman’ wants you to think. Smithsonian.com. Retrieved March 30, 2023, from https://www.smithsonianmag.com/history/true-story-pt-barnum-greatest-humbug-them-all-180967634/
Serena, K. (2021, October 5). 13 of P.T. Barnum’s most unusual sideshow attractions. All That’s Interesting. Retrieved March 30, 2023, from https://allthatsinteresting.com/pt-barnum-oddities
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
