IKEA Etkisi: Ben Yaparsam Daha Çok Severim!
Pandemi döneminde, birçok şeyi hazır almak yerine evde kendimiz yapmayı denedik. Bazen dışarıdan aldıklarımıza güvenmediğimiz için bazen de vakit geçsin diye uğraştık bunlarla. Peki, bir şeyi yapmak için uğraşmamız o iş sonucunda elde edeceğimiz mutluluk duygusunu artırıyor olabilir mi?
Bu ilk bakışta pek doğru gelmiyor. Çünkü hepimiz, minimum enerji harcayarak sonuca ulaşmak isteriz. Örneğin evde yaptığınız bir yemek için belki saatlerce uğraşıp enerji harcarsınız fakat tek tuşla dışarıdan söyleyebilirsiniz. Böylece yalnızca çalan kapıyı açmaya enerji harcarsınız. İkincisi çok daha tercih edilesi duruyor, değil mi?
Fakat insan psikolojisi üzerindeki etkisinin böyle olduğunu söyleyemeyiz. Mesela, sevdiğiniz insanlarla beraber mutfağa girip saatlerce yemek hazırladıysanız bunu daha iyi anlayabilirsiniz. Hazırladığınız yemeğin tadı -emeği olmayan birine oldukça sıradan gelse bile- size muhtemelen daha güzel gelecektir.
Ya da hepimiz o ünlü reklamı biliriz. Babasıyla beraber pasta yapan kız pastayı tadar ve şu ünlü soruyu sorar: “Babam böyle pasta yapmayı nereden öğrendi?” Peki pastayı güzel yapan içindekiler veya babasının mahareti miydi yoksa kızın da o pastaya katkıda bulunması mıydı?
Bugün, pastada sizin etkinizin olmasının, en az pastanın içindekiler kadar tadı etkilediğini gösteren bir psikolojik etki hakkında konuşacağız.
Ikea Etkisi Nedir?
Ikea etkisi, hazırladığımız bir şeye kendimizden bir şeyler kattığımızda o şeyi daha çok kendimize ait hissettiğimizi söyler. Bir şeyle ne kadar az uğraşırsanız o şeyi o kadar az seversiniz. Tek cümleyle Ikea etkisini şu şekilde özetleriz: “Eğer ben yaparsam, daha çok severim.”
Görsel Kaynağı (Değiştirilmiş)
Örnekler üzerinden bu etkiyi daha iyi anlamaya çalışalım:
IKEA: Parçaları birleştir!
İlk örneğimiz -sizin de tahmin ettiğiniz gibi- 2008 yılından beri dünyanın en büyük mobilya perakendecisi olan IKEA. Sektördeki bu dev firmanın sattığı ürünlerin neredeyse hepsi parçalar halindedir. O ürünü bir bütün haline getirmek size kalır.
Örneğin IKEA’dan satın aldığınız bir kitaplığı bir bütün halinde almak yerine bir kutunun içine yerleştirilmiş onlarca parça halinde alırsınız. Bu kutunun içerisinde o parçaları birleştirmeye imkan sağlayan vida, alyan gibi aletler de bulunur. Bu sayede, evinize geldiğinizde, çoğunlukla bir usta yardımı gerekmeden, kutunun içerisindeki talimatları uygulayarak parçaları birleştirir ve kitaplığınızı oluşturursunuz. Kitaplığınızı tamamladıktan sonra birkaç adım geriye gidip gururla “Bu kitaplığı ben yaptım!” diyebilirsiniz. İşte bu aidiyet hissinin Ikea’nın başarısının en önemli etkenlerinden biri olduğunu söyleyebiliriz.
Betty Croker: Yumurtanın Gücü
Diğer bir örneğimiz ise hazır pasta malzemeleri üreten Betty Croker adındaki bir firma. 1950’li yılların başında Betty Croker’da çalışan Arlee Andre adında bir gıda kimyageri devrim niteliğinde olması beklenen bir ürün çıkarıyor. Hazır kek tariflerinin içerisine toz hale getirilmiş yumurtayı eklemeyi başarıyor. Bu sayede birinin kek yapması için paketi açması ve içine su ekleyip fırına atması yeterli oluyor.
Bu büyük kolaylık sonucunda satışların yükselmesi beklenirken tam tersi bir etki oluyor. Kek yapmak o kadar kolay oluyor ki insanlar yaptıkları keki sahiplenemiyor. Neredeyse hiç çaba gösterilmeden yapılan bu tarif özellikle ev hanımları arasında bir aşağılama olarak nitelendiriliyor. Bu yüzden bu kadar kolay kek yapıyor olmaları, özellikle ev hanımlarının kötü hissetmesine sebep oldu. Sonuç olarak, ürünlerin satışı önemli ölçüde düştü.
Bu durum anlaşılınca firma, hazır kek tarifinin içerisinden yumurtayı çıkardı. Artık kek yapmak için yumurtayı karışıma ayrıca eklemek gerekiyordu. Bu durum ev hanımları yaptıkları işi sahiplenmesini ve satışların yükselmesini sağlamıştı.
Bu “çorbada benim de tuzum olsun” benzeri düşünce, verdiğimiz emek artıkça bir şeyi daha çok sevmemize güzel bir örnektir.
Yapboz ve Lego
Örneğin çoğu zaman bir yağlı boya tablosu almak veya bir resim satın almak yerine yapboz alırız. Bir yapbozu yapmak için saatlerimizi hatta bazen günlerimizi harcarız. Benzer şekilde oyuncak dünyasında LEGO büyük bir imparatorluk kurmuştur. Bu ürünlerin bu kadar çok ilgi görmesinin bir sebebi de IKEA etkisidir.
Kendin Yap Konsepti
Kendin Yap (Do It Yourself) konsepti tüm dünyada oldukça popüler. Statista’nın 2020 yılında yaptığı araştırmaya göre, bu alanın öncülerinden olan “5-Minutes Crafts” Youtube kanalı dünya genelinde en çok aboneye sahip 5. kanal.
İnsanların bazı şeyleri satın almak yerine kendilerinin yapmak istemesi yalnızca maddi sebeplerden kaynaklanmıyor. IKEA etkisinin bu konseptlerin başarılı olmasında önemli bir payı vardır.
Görsel kaynağı: Statista
Evet, bir şeyi kendimiz yaptığımızda o şeyden daha çok haz aldığımız doğru. Fakat elbette ki bu etkinin de bir sınırı vardır. Bir şeyle uğraşmamız o şeye verdiğimiz değerin artmasına sebep oluyor ancak o şeye harcadığımız süre çok uzarsa bu etki tam tersine dönüyor. Diğer bir deyişle, o şeye karşı hevesimiz kaçmış oluyor ve işi yarıda bırakıyoruz. Yani çorbadaki tuz oranını fazla artırırsak artık yenmeyecek bir hale geliyor.
Hazır kek örneğini tekrar düşünelim. İçine yalnızca yumurta eklemek hem bize tatmin hissi yaşatır hem de pratikliğe engel olmaz. Fakat, paketin içinden yalnızca aroma verici çıksa ve siz un, süt, yumurta, şeker, yağ, kabartma tozu gibi malzemeleri eklemek zorunda kalsanız harcayacağınız zaman artar ve bu iş eskisi kadar keyif vermez. O yüzden bu psikolojik etkinin doğru ölçüde ayarlanması pazarlama stratejilerinin başarılı olmaları için oldukça önemlidir.
Kaynakça ve İleri Okuma
Buchholz, K., & Richter, F. (2020, July 09). Infographic: The youtube channels with the most subscribers. Retrieved February 26, 2021, from https://www.statista.com/chart/16890/youtube-channels-with-most-subscribers/
Mortimer, G., Mathmann, F., & Grimmer, L. (2021, February 16). The IKEA effect: How we value the fruits of our labour over instant gratification. Retrieved February 26, 2021, from https://theconversation.com/the-ikea-effect-how-we-value-the-fruits-of-our-labour-over-instant-gratification-113647
Norton, Michael I., Daniel Mochon, and Dan Ariely. 2012. “The IKEA Effect: When Labor Leads to Love.” Journal of Consumer Psychology 22 (3) (July): 453–460.
Statista Research Department. (2021, February 2). Topic: IKEA. Retrieved February 26, 2021, from https://www.statista.com/topics/1961/ikea/#dossierSummary__chapter4
Kullanılan görsellerin kaynaklarına, görsellerin üzerine tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
