Bugün biraz patent konusuna değineceğiz ve Angelina Jolie’nin de içinde olduğu bir davayı ele alacağız. Fakat bu gen, Jolie’yi güzel yapan bir gen değil. Tam tersine onun kanser olma riskinin çok yüksek olduğunu gösteren bir gen olacak. Konuya direkt girmeden önce kısa bir girizgâh yapalım.
En Temel Patent Kuralı
Temel patent kuralları bize şunu söyler: Bir insan geninin patentlenmesi mümkün değildir. Aslında doğada kendiliğinden bulunan hiçbir şeyin patentini almak mümkün değildir. Bir şeyin patentlenebilmesi için ek aşamalardan geçmesi ve sıradan bir şey olmaması gerekir. Elde edilen şey eğer patentlenirse başka kişiler tarafından izinsiz kullanılamaz. Kullanıldığı takdirde ise ciddi yaptırımlar uygulanabilir. Kısacası elde edilen ürün artık patent sahibine aittir. İstisnai birkaç durum dışında o ürünü yalnızca patent sahibi kullanabilir ve üretebilir.
Angelina Jolie’nin Meme Kanseri Riski
Angelina Jolie, annesini 57 yaşında meme kanseri yüzünden kaybetmişti. Büyükannesi de henüz 49 yaşındayken aynı sebepten hayatını kaybetmişti. Bu yüzden Jolie, 2013 yılında bir test yaptırdı ve test sonucunda meme kanserine yakalanma riskinin %87 olduğunu öğrendi. Bu test, Jolie’nin meme kanserine yakalanma riskinin yüzdesini hesaplarken mevcut bir gende mutasyon olup olmadığına bakıyordu: BRCA1 geni. Bu gende gerçekleşen mutasyon tespit edilerek risk hesaplanıyordu. Buraya kadar her şey iyi duruyor değil mi? Bilimin gelişmesi sayesinde artık bazı kanserlere yakalanma riskimizi yıllar öncesinden tespit edebilme imkânımız oluyor. O halde tüm insanlara bu testten yaptırarak en azından meme kanserinin önüne geçebiliriz. Fakat, karşımıza bu yazıyı yazma sebebimiz olan bir sorun çıkıyor: Myriad Genetics firmasına ait gen patenti!
Kanser Riskini Önceden Tespit Etmek Mümkün (eğer zenginseniz!)
Angelina Jolie kanser riskini öğrendikten sonra önce memesini aldırdı. Ardından yumurtalıklarını ve rahmini aldırarak kanser riskini ortadan kaldırdı. Test ücretleri Angelina Jolie’nin ödeyebileceği miktarlardaydı fakat bu herkes için geçerli değildi.
Kanser riskini öğrenmek için yapılan testler ve bu testlerin baktığı genler, BRCA1 ve BRCA2, Utah merkezli bir biyoteknoloji şirketi olan Myriad Genetics tarafından patentli. Bu yüzden test fiyatları oldukça yüksek.
Bir kadının bu testleri yaptırması oldukça önemli. Çünkü BRCA mutasyonlarına sahip hastalar, 70 yaşına kadar meme kanseri için yüzde 87’ye ve yumurtalık kanseri için yüzde 44’e varan risklere sahipler. Bu riskleri öğrenmenin tek yolu ise Myriad Genetics’e ait bu testleri yaptırmak.
Angelina Jolie’nin Karşı Çıkması
Angelina Jolie, gen patentlerine karşı çıkanlardan biriydi. Testin fiyatının Amerika Birleşik Devletleri’nde 3.000 dolardan fazla olduğunu belirtti. Dolayısıyla bu ücret herkesin kolayca karşılayabileceği bir miktar değildi. Üstelik meme ve yumurtalıkta gerçekleşen kanserler erken teşhis ile önlenebildiğinden, bu testler ile riskleri önceden görmek gerçekten hayat kurtarmakta.
Neden Genler Patentlenmemeli?
Angelina Jolie’nin de oluşturduğu baskı sonucunda Myriad Genetics firmasına dava açıldı. Firmanın bu genlerin patentine sahip olmasının doğru olmadığı ve birçok insanın maddi sebepler yüzünden test yaptıramadığı için kansere yakalandığı belirtildi. Gen patentine karşı çıkan avukatlardan biri olan Christopher Hansen, genlerin doğanın bir parçası olduğunu savundu. Doğa, bu gene Myriad’dan önce zaten sahipti. Yargıçlar da aslında aynı fikirde görünüyordu ve Baş Yargıç John Roberts defalarca Myriad Genetics’in avukatı Gregory Castanias’a BRCA genlerini izole etme sürecinin onları mevcut bir kromozomdan “kesmekten” farkının ne olduğunu sordu. Ayrıca genlerin patentlenmiş olmasının, farklı araştırma gruplarının daha kolay yöntemler elde etmesini sınırladığını söyledi.
Madalyonun Diğer Tarafı: Daha Büyük Araştırmalar İçin Para Lazım!
Myriad Genetics, bir geni test için izole etme sürecinin insan zekası gerektirdiğini ve böylece elde edilen izole genin patentlenebileceğini belirterek kendini savundu. Ayrıca Myriad gibi birçok biyoteknoloji şirketi, tıbbi araştırmalarla kritik kamu hizmeti yaptıklarını ve geliştirmek için milyonlarca dolar yatırdıkları teknikleri ve ürünleri korumalarına izin verilmesi gerektiğini vurguladılar. Başka bir deyişle, daha fazla insanı iyileştirmek için daha fazla araştırma yapmak gerekiyordu. Bunun için de daha fazla paraya ihtiyaçları olduğu için testlerini yüksek fiyatlara satmaları gerektiğini belirttiler.
Ayrıca, ABD Patent ve Ticari Marka Ofisi’nin (PTO) araştırması, genlerimizin yaklaşık yüzde 20’sinin zaten patentli olduğunu gösteriyor. 2013 yılında Nature Biotechnology’de yapılan bir araştırma, izole edilmiş insan DNA’sını içeren 15.000’den fazla ABD patenti olduğunu göstermekte.
Sonuç: Genler Patentlenemez!
Yargıtay, mahkemeye taşınan bu durum hakkında son kararı verdi. Genlerin patentlenemeyeceğine dair oybirliğiyle 9-0’lık bir karar açıklandı. Uzun bir hukuk mücadelesinin ardından yüksek mahkeme, Myriad’ın, meme kanserine yatkınlık geni olan BRCA1 ve BRCA2 üzerindeki patentlerini geçersiz kıldı. Genlerin doğanın ürünleri olduğunu ve icat olarak değerlendirilemeyeceğini ilan ederek firma aleyhine karar verdi.
Amerikan Sivil Özgürlükler Birliği’nden (ACLU) Ellen Matloff bu kararı şöyle açıkladı: “Bugün, genetik testlerin ve kişiselleştirilmiş tıbbın evrimindeki en önemli günlerden biri olarak tarih kitaplarına geçecek!”
Angelina Jolie’nin İnanılmaz Etkisi
Alınan bu karar ve Angelina Jolie’nin kamuoyunda meme kanseri üzerinde farkındalık oluşturması kadınların erken teşhis için hastaneye gitmesinde ciddi bir artışa sebep oldu. Haziran ve Temmuz aylarında, meme kanseri mutasyonuna yönelik genetik danışmanlık ve DNA testleri için pratisyen hekimlere başvuranların sayısı bir önceki yılın aynı dönemine oranla iki buçuk katına çıktı.
Meme Kanseri Araştırma (Breast Cancer Research) dergisinde yayımlanan araştırmaya göre, bir önceki yıl Ağustos ve Ekim ayları arasında başvuru yapanların sayısı da ikiye katlandı.
Kaynakça ve İleri Okuma
Azvolinsky, A. (2020, November 11). Supreme Court ruling invalidates myriad’s BRCA gene patents. Cancer Network. Retrieved July 13, 2022, from https://www.cancernetwork.com/view/supreme-court-ruling-invalidates-myriads-brca-gene-patents
Ross, H. (2019, August 1). Myriad genetics holds patent on Angelina Jolie’s genes. Healthline. Retrieved July 13, 2022, from https://www.healthline.com/health-news/policy-biotech-company-owns-patents-on-angelina-jolies-genes-051513
University of Rochester. Court Case on Genetic Patents Has Huge Implications for Biomedical Research :: ROCForward :: University of Rochester. (n.d.). Retrieved July 13, 2022, from http://www.rochester.edu/roc-forward/amp-myriad-genetics.html
Bize Destek Olmak İster Misiniz?
- Dilerseniz Patreon hesabımız üzerinden bize aylık veya tek seferlik bağış yaparak destekte bulunabilirsiniz.
- Daha detaylı bilgi almak için “Bize Destek Olabilirsiniz!” sayfamızı inceleyebilirsiniz!
